Jak już wspominałam, w diagnozie pacjenta z mutyzmem wybiórczym bierze udział kilku wyspecjalizowanych specjalistów w tym: psycholog, logopeda, nauczyciele dziecka i psychiatra dziecięcy, który stawia ostateczną diagnozę. Warto ustalić z dzieckiem akceptowalne dla niego sposoby przywitania.
O mutyzmie wybiórczym - specyficznym zaburzeniu lękowym dzieci - rozmawiamy z mgr Barbarą Ołdakowską-Żyłką, założycielką pierwszej w Polsce Poradni Terapii Mutyzmu „Mówię” oraz portalu poświęconego mutyzmowi wybiórczemu. Czym jest mutyzm wybiórczy — chorobą, fobią? Mgr Barbara Ołdakowska-Żyłka To zaburzenie lękowe wieku dziecięcego, które ujawnia się najczęściej między 2. a 5. rokiem życia. Objawem osiowym jest niemożność mówienia w wybranych sytuacjach, miejscach, w których jest to oczekiwane, np. w szkole, przedszkolu. Ten brak mówienia nie wynika z braku znajomości języka, zaburzeń komunikacji, np. jąkania, ani też z całościowego zaburzenia rozwoju, jak autyzm, czy zaburzenia psychotycznego, np. schizofrenii. Charakterystyczne dla mutyzmu wybiórczego jest to, że dziecko dotknięte tym zaburzeniem nie ma problemów z mówieniem w domu. Rodzice naszych pacjentów bardzo często twierdzą, że mają wrażenie, jakby ich pociechy miały dwie twarze. Wśród bliskich są rozmowne, pogodne, natomiast wśród rówieśników i w kontakcie z nauczycielami stają się zupełnie wycofane, zamknięte w sobie, milczące. Czy brak mowy jest jedynym objawem tego zaburzenia? To zależy. Niekiedy tak, choć często dzieci z mutyzmem selektywnym nie chcą w przedszkolu czy szkole w ogóle jeść, pić, nie zgłaszają potrzeb fizjologicznych. Najczęściej nie mają zaburzeń poznawczych, sprawnie przyswajają nowy materiał, piszą, rysują. Nie zgłaszają się jednak do odpowiedzi, a na pytania zadawane przez nauczyciela — nie odpowiadają albo szepczą. Dlatego, mimo prawidłowego rozwoju intelektualnego, zaburzenie to utrudnia osiąganie sukcesów edukacyjnych. Profil dziecka, który wyłania się z naszej rozmowy, przypomina obraz dziecka bardzo nieśmiałego… Nieśmiałość jest cechą osobowości, z którą da się żyć. Jest to trudne, ale możliwe, ponieważ człowiek nieśmiały jest w stanie wchodzić we wszystkie podstawowe role społeczne. Jako uczeń może — choć nie będzie to dla niego przyjemne i łatwe — udzielać odpowiedzi ustnej, kontaktować się z rówieśnikami. Natomiast mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem uniemożliwiającym takie funkcjonowanie, którego oczekiwałoby otoczenie. Dzieci z mutyzmem wybiórczym łatwo odróżnić od nieśmiałych, które są nieśmiałe w każdej sytuacji. Dzieci z mutyzmem selektywnym bywają w swoich zachowaniach skrajne, w zależności od tego, z kim i gdzie się znajdą. W sytuacjach, w których czują się bezpiecznie, mogą być nawet rozbrykane i rozkrzyczane. Czy duży stres związany z pójściem do przedszkola lub szkoły działa jak mechanizm spustowy i wyzwala mutyzm wybiórczy? Zostało stwierdzone, że mutyzm wybiórczy ma podłoże dziedziczne. Podczas rozmów z rodzicami naszych pacjentów często okazuje się, że w rodzinie są osoby, które borykały się z podobnymi problemami. Dziecko rodzi się z pewnymi predyspozycjami i trudna sytuacja, jaką dla kilkulatka jest rozpoczęcie edukacji, wyzwala objawy zaburzenia. Gdy tak się stanie, dajemy dziecku miesiąc na adaptację. Jeżeli po tym okresie niemówienie nadal się utrzymuje, należy podejrzewać, że dziecko ma mutyzm selektywny. Co wtedy? Bardzo często mija sporo czasu, nim rodzice zaczynają szukać pomocy. Wynika to z faktu, że jeszcze do niedawna o mutyzmie wybiórczym bardzo mało się mówiło, świadomość istnienia takiego zaburzenia była niewielka. Tymczasem na mutyzm selektywny cierpi średnio 7 dzieci na 1000. To znaczy, że w każdej szkole jest przynajmniej jedno, a najczęściej więcej takich dzieci. Ich rodzice powinni otrzymać z placówki sygnał, że należy zgłosić się na diagnozę do poradni psychologiczno-pedagogicznej, która opiekuje się daną placówką. Mogą się tam udać także z własnej inicjatywny, bez skierowania ze szkoły czy przedszkola. Dużą rolę w propagowaniu wiedzy na ten temat odgrywają także lekarze rodzinni i pediatrzy, do których zaniepokojeni rodzice często w pierwszej kolejności kierują swoje kroki. Psychologia i psychiatria Specjalistyczny newsletter przygotowywany przez ekspertów ZAPISZ MNIE Jak można pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym? To zaburzenie, które trzeba leczyć, ponieważ samo nie mija. Ważne jest, by mieć tego świadomość. Dzieci pozostawione bez pomocy mogą sobie z czasem jakoś radzić, np. trochę mówić, jednak ich relacje z rówieśnikami będą bardzo trudne, a wyniki w nauce poniżej możliwości. Brak terapii powoduje, że w wieku dorosłym może pojawić się agorafobia, zaburzenia depresyjne. Najważniejsza jest praca w środowisku, w którym dziecko nie mówi, czyli w szkole, przedszkolu. Nauczyciele mogą zrobić dużo, by zachęcić dziecko do werbalnej komunikacji, np. inicjując pracę w kameralnych grupach. Ważne jest wzmacnianie wiary ucznia we własne siły. Presja, zmuszanie do mówienia, to droga donikąd. Trzeba mieć świadomość, że zbudowanie relacji z dzieckiem z mutyzmem wybiórczym wymaga więcej czasu. Jeżeli się jednak to uda, pojawi się poczucie bezpieczeństwa, a także mowa. Z kolei rodzice w domu powinni zadbać o poczucie bezpieczeństwa dziecka. Wzmacnia je wyznaczanie jasnych granic tego, co wolno, a czego nie. Trzeba też zadbać, by dziecko nie było atakowane przez członków dalszej rodziny nachalnymi prośbami w stylu: „powiedz dzień dobry”, „odezwij się wreszcie”. Warto zapraszać do domu kolegów z klasy, najlepiej jednego, dwóch. Na swoim terenie dziecku łatwiej będzie zacząć mówić, a dzięki temu łatwiej będzie mu odezwać się w szkole. Warto mieć wsparcie psychologiczne. Jak długo trwa terapia? Tego nikt nie przewidzi, czasem wystarczy rok, czasem potrzeba 2-3 lat. Dziecko będzie wyleczone z mutyzmu wybiórczego, gdy uzyskamy jego swobodną komunikację we wszystkich środowiskach. W okresach przełomowych mogą ujawnić się jeszcze jakieś trudności, ale jeśli dziecko miało pomoc, to łatwiej się przystosowuje do nowych warunków. W procesie terapeutycznym pracujemy nie tylko nad mówieniem, lecz także nad siłą dziecka, jego autonomią, poczuciem własnej wartości. To procentuje. Czy w terapii stosuje się jakieś leki? W polskich realiach zespół psychologiczno-pedagogiczny może podczas diagnozy stwierdzić, że dziecko przejawia cechy mutyzmu wybiórczego, natomiast ostateczne rozpoznanie może postawić tylko specjalista psychiatrii. I to także lekarz decyduje, czy leki są potrzebne. Najczęściej nie, ale są sytuacje, gdy terapia farmakologiczna jest stosowana wspomagająco. Psychiatrzy, z którymi współpracujemy, nigdy nie zalecają bowiem stosowania leków jako jedynej formy pomocy dziecku z mutyzmem wybiórczym. O kim mowaBarbara Ołdakowska-Żyłka jest pedagogiem ze specjalizacją pedagogika opiekuńcza, trenerem zajęć grupowych i warsztatowych.mgr Ada Rogowska – pedagog i terapeuta. Na co dzień pracuje w szkole podstawowej, gdzie pełni również funkcję koordynatora dzieci z mutyzmem wybiórczym. Członek Rady Fundacji Mutyzm Wybiórczy Reaktywacja. W roku 2019 i 2022 brała udział w szkoleniach prowadzonych przez Maggie Johnson. Autorka artykułów o mutyzmie wybiórczym.
Mutyzm wybiórczy u dzieci to zagadnienie którego historia, definicje i nazewnictwo wzbudzają najwięcej sporów kompetencyjnych pomiędzy specjalistami prowadzącymi diagnozę i terapię tego zaburzenia. Jest to zagadnienie, które leży w kręgu zainteresowań logopedii, psychologii oraz pedagogiki. Zaprząta umysły rodziców i wzbudza ich niepokój, gdyż ich dziecko nie mówi poza środowiskiem dobrze mu znanym, w którym czuje się bezpiecznie (takim jak dom lub określona grupa dzieci w przedszkolu lub szkole). Historia, definicje i nazewnictwo Mutyzmu WybiórczegoCzym jest mutyzm wybiórczy u dzieci?Etiologia mutyzmu wybiórczegoRodzaje mutyzmu wybiórczegoDiagnoza mutyzmu wybiórczego u dzieckaRola psychologa, logopedy, psychiatry w diagnozie mutyzmu wybiórczegoNarzędzia diagnostyczne mutyzmu wybiórczego u dzieciJak wygląda postępowanie diagnostyczne przy mutyźmie wybiórczym u dzieciCzym nie można wyjaśnić mutyzmu wybiórczego u dzieci?Czy moje dziecko ma mutyzm wybiórczy? Charakterystyka dzieci z tym zaburzeniemCzy z mutyzmu wybiórczego można „wyrosnąć”?Jak wygląda praca logopedy z dzieckiem ze zdiagnozowanym mutyzmem wybiórczym?Zabawa z przedmiotami dźwiękotwórczymiTechnika drabinyEtapy terapii swobodnego mówieniaRola rodzica w terapii i diagnostyce mutyzmu dziecięcegoCel w terapii logopedy z dzieckiem z MWCzas trwania terapii dziecka z mutyzmem wybiórczym Historia, definicje i nazewnictwo Mutyzmu Wybiórczego Termin mutyzmu wybiórczego po raz pierwszy został zbadany i opisany przez niemieckiego lekarza Kussmala w XIX wieku. Wyjawił on w swej tezie, iż „dziecko, które pomimo prawidłowego rozwoju mowy, umiejętności poznawczych i wykonawczych w pewnych sytuacjach milkło” Uznał tym samym, że niemówienie jest mniej lub bardziej złożonym wyborem przez dziecko…. W czasach obecnych teza ta wydaje się być dość kontrowersyjna i nielogiczna, ponieważ nie miałaby podparcia w badaniach przeprowadzonych na ten temat, które zostały przeprowadzone w późniejszym okresie. O historii i badaczach, którzy zajmowali się tą dziedziną, można byłoby pewnie napisać niejedną książkę, lecz nie jest to celem tego artykułu. Wolałabym raczej przedstawić Ci w możliwie prosty i jak najbardziej zrozumiały sposób najważniejsze aspekty tego zaburzenia. Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem wieku dziecięcego i charakteryzuje się stałą niemożnością mówienia w wybranych sytuacjach społecznych. Zwykle oczekuje się od dziecka aby mówiło/rozmawiało tu i teraz, pomimo iż dziecko chętnie nawiązuje kontakt słowny w innych określonych sytuacjach. Dziecko w pewnych momentach rozmawia swobodnie, zaś w innych przestaje mówić i nie jest w stanie wydusić z siebie słowa. Zaburzeniu temu towarzyszą zwykle pewne cechy osobowości, takie jak: lękliwość, wycofywanie się, upór, nadmierna wrażliwość. Mutyzm wybiórczy to jedna z form zaburzeń emocjonalnych i zaburzeń zachowania. Warto jednak podkreślić, że mutyzm wybiórczy nie wynika ze złej woli dziecka, uporu lub tym bardziej chęci świadomej manipulacji środowiskiem, które jest mu mniej znane i w którym może czuć się mniej bezpieczne. Jest on raczej podyktowany lękiem przed mówieniem i byciem widzianym (i/lub słyszanym) podczas mówienia. Etiologia mutyzmu wybiórczego Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem występującym dość rzadko. Patrząc na częstość stawianych diagnoz, przyjmuje się, że w każdej szkole, przedszkolu znajdzie się przynajmniej jeden uczeń z diagnozą mutyzmu wybiórczego. Mutyzm wybiórczy częściej występuje u dziewcząt niż u chłopców, a okresem krytycznym jest czas rozpoczęcia nauki w przedszkolu i szkole. Etiologią zaburzenia mutyzmu wybiórczego zdaniem większości badaczy jest podłoże wieloczynnikowe, czyli czynniki pochodzenia: genetycznego (lęki), środowiskowego (styl wychowywania, relacje wewnątrzrodzinne, sposoby komunikacji w rodzinie, dwu lub wielojęzyczność, wielokulturowość w rodzinie, konflikty w rodzinie, poczucie odrzucenia, częsta aklimatyzacja do nowych warunków), psychicznego (nadwrażliwość, temperament dziecka). Rodzaje mutyzmu wybiórczego Mutyzm wybiórczy można też podzielić na bardziej szczegółowe typy tego zaburzenia wieku dziecięcego. Niezależnie jednak od nazewnictwa, osoby z różnymi rodzajami mutyzmu wybiórczego prezentować mogą różne nasilenie objawów. Od unikania komunikacji werbalnej do odpowiadania monosylabami, przez wykorzystywanie w komunikacji mimiki, gestykulacji i kontaktu wzrokowego, po stan całkowitego zamrożenia. Część dzieci nie rozmawia jedynie z niektórymi dorosłymi, w niektórych miejscach, czy sytuacjach. Istnieje kilka rodzajów tego zaburzenia. Mutyzm wybiórczy może być: lekkiego i ciężkiego stopnia (nazywany też mutyzmem jawnym i dyskretnym), lękowy, sytuacyjny, traumatyczny, bierno-agresywny, opozycyjny, funkcjonalny, progresywny (w tym wypadku objawy zaburzenia manifestują się w coraz szerszych kręgach osób i miejsc). Diagnoza mutyzmu wybiórczego u dziecka Aby dokonać prawidłowej diagnozy mutyzmu wybiórczego nasilanie się objawów musi trwać przez okres minimum czterech tygodni. Przy czym nie bierze się pod uwagę czynnika środowiskowego jakim jest częsta adaptacja. Nie stwierdza się również całościowych zaburzeń rozwoju u małego pacjenta. Zaburzenie to rozpoznawane jest na podstawie kryteriów objawowych nie przyczynowych. Postawienie diagnozy w tym wypadku wymaga spełnienia kilku kryteriów. Przed postawieniem ostatecznej diagnozy mutyzmu wybiórczego przede wszystkim należy sprawdzić: poziom rozwoju językowego dziecka. Czy jest zgodny z normą rozwojową dla jego wieku? jak wygląda komunikacja werbalna w sytuacjach społecznych, gdy dziecko mówi? spotkanie z psychologiem i logopedą w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Rola psychologa, logopedy, psychiatry w diagnozie mutyzmu wybiórczego Psycholog przeprowadza z rodzicem wywiad, posiłkuje się dokumentami uzyskanymi od nauczycieli i/lub innych specjalistów pracujących z dzieckiem, a następnie przeprowadza badanie dziecka. W celu przyspieszenia procesu diagnostycznego rodzic powinien złożyć wniosek o wydanie opinii logopedycznej i informacji o funkcjonowaniu dziecka w placówce/poradni. Następie rodzic wraz z dzieckiem skierowany zostaje z poradni do psychiatry dziecięcego, który – jeśli uzna to za zasadne – wyda zaświadczenie lekarskie o występowaniu mutyzmu wybiórczego. Następnie należy złożyć odpowiedni wniosek wraz ze zgromadzonym kompletem dokumentów o potrzebie kształcenia specjalnego do właściwej placówki oświatowej. Narzędzia diagnostyczne mutyzmu wybiórczego u dzieci Nie ma obecnie wystandaryzowanych narzędzi do diagnozy mutyzmu wybiórczego. Diagnoza stawiana jest na podstawie wywiadu z rodzicami, obserwacji dziecka w miejscu występowania zaburzenia, a także poza nim, a także wywiadu z nauczycielami dziecka, nagrań audiowizualnych stanowiących dowód, że w komfortowej sytuacji dziecko porozumiewa się werbalnie. Ze względu na charakter zaburzenia często na początku diagnozy niemożliwe jest przeprowadzenie szczegółowej karty badania mowy, rozumienia mowy, artykulacji, budowy i sprawności narządów artykulacyjnych oraz ekspresji wypowiedzi. Jak wygląda postępowanie diagnostyczne przy mutyźmie wybiórczym u dzieci Jak już wspominałam, w diagnozie pacjenta z mutyzmem wybiórczym bierze udział kilku wyspecjalizowanych specjalistów w tym: psycholog, logopeda, nauczyciele dziecka i psychiatra dziecięcy, który stawia ostateczną diagnozę. Warto ustalić z dzieckiem akceptowalne dla niego sposoby przywitania. Pamiętaj, że moment mówienia zwrotów grzecznościowych generuje u dziecka wyższy poziom stresu. Warto również mieć na uwadze, że zamiast mówić, dziecko może w sposób niewerbalny okazać akt powitalny np.: pomachać, skinąć głową, przybić piątkę itd. U niektórych pacjentów z mutyzmem wybiórczym lęk przed mówieniem może być na tyle silny, że konieczne będzie posłużenie się elementami alternatywnych i wspierających metod komunikacji (inaczej AAC). Alternatywne metody komunikacji są jedynie środkiem do celu, który stanowi swobodna mowa werbalna. Czym nie można wyjaśnić mutyzmu wybiórczego u dzieci? Na pewno nie można wyjaśnić tego zaburzenia tym, że dzieci nie znają języka mówionego, który wymagany jest do porozumiewania się w sytuacjach społecznych. Według klasyfikacji diagnostycznej ICD-10 przyjętej przez środowisko psychiatryczne mówi się o tym, że jako zaburzenia wykluczające diagnozę mutyzmu wybiórczego obok całościowych zaburzeń rozwoju wymienia się także schizofrenię, specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka. Mutyzm związany z lękiem przed separacją u małych dzieci wpływa na osiągnięcia w szkolne i/lub zawodowe, a także komunikacje społeczną i nawiązywanie nowych kontaktów z ludźmi. W praktyce terapeutycznej zdarzają się przypadki, gdzie diagnozy się „dublują”, a więc pacjenci, u których zdiagnozowano zarówno mutyzm wybiórczy jak i Zespół Aspergera lub też mutyzm wybiórczy i afazję motoryczną. Czy moje dziecko ma mutyzm wybiórczy? Charakterystyka dzieci z tym zaburzeniem Charakterystyka dzieci z tego typu zaburzeniem w komunikacji werbalnej jest bardzo specyficzna, ponieważ w miejscu występowania zaburzenia dzieci staja się przygaszone, zalęknione. Natomiast w środowisku, w którym czują się bezpiecznie stają się rozgadane, wesołe i nie wykazują żadnych objawów mutyzmu wybiórczego. Dlatego rodzicom często trudno uwierzyć w zgłaszane przez nauczycieli, czy innych specjalistów trudności komunikacyjne dziecka. Objawy mutyzmu wybiórczego u dzieci najłatwiej rozpoznać w sytuacji, gdy ich bariera poczucia bezpieczeństwa jest przekraczana. Możemy do nich zaliczyć: dwoista natura (z bezpośredniości w kontaktach z bliskimi do przygaszenia, wycofywania, czy lękania się), brak reakcji na polecenia, moczenie nocne, tiki, nadpobudliwość ruchowa lub totalny paraliż ciała, unikanie kontaktu wzrokowego, nadwrażliwość na dźwięki z otoczenia. Dwóch ostatnich objawów z powyżej listy nie można mylić z objawami, które mogą występować również u dzieci autystycznych) Czy z mutyzmu wybiórczego można „wyrosnąć”? Pewnie nie raz słyszałaś jak wiele osób chcąc pocieszać używa stwierdzenia „ma jeszcze czas, wyrośnie z tego…”. W wieku dziecięcym można wyrosnąć ale z ubrań lub butów, a nie ze specyficznych zaburzeń w komunikacji i zachowań objawiających się np.: lękiem, paraliżem. Dlatego też, odpowiedź na pytanie czy z mutyzmu wybiórczego można wyrosnąć, brzmi NIE, nie można. Mutyzm wybiórczy nie ogranicza się jedynie do dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Zaburzenie to zmienia swój obraz i wyposaża dojrzewającego człowieka w coraz to nowe mechanizmy kompensacyjne. Po zdiagnozowaniu mutyzmu wybiórczego u dziecka trzeba cały czas obserwować i monitorować sytuację jak ona będzie zmieniać się w przyszłości. Zwróć uwagę na to, czy w przyszłości Twoje dorastające dziecko nie będzie miało problemu z komunikacją werbalną z nauczycielami, mówieniem na oczach klasy podczas wygłaszanych prezentacji, gdzie dodatkowo dochodzi silny stres! Jeżeli niechęć i silny lęk przed mówieniem na oczach innych będzie towarzyszyć Twojemu dziecku w późniejszych latach. NIE BAGATELIZUJ TEGO, ponieważ może się to przyczyniać do coraz poważniejszych w skutkach zachowań mutyzmu wybiórczego. Jak wygląda praca logopedy z dzieckiem ze zdiagnozowanym mutyzmem wybiórczym? Praca logopedy z dzieckiem, które boryka się z problemem mutyzmu dziecięcego może mieć formę indywidualną oraz grupową. Wiedz, że niektóre środowiska terapeutyczne kwestionują tę zasadność. Tak samo podzielone są zdania co do miejsca prowadzenia tego typu zajęć. Część badaczy i specjalistów uważa, że terapia logopedyczna powinna odbywać się wyłącznie w miejscu występowania zaburzenia, aby zwalczyć źródło dyskomfortu komunikacji werbalnej i lęk przed obcymi miejscami. Inni opowiadają się za terapią w miejscach poza placówką, gdzie dziecko czuje swobodę i wykazuje chęć komunikowania się werbalnego. Niezależnie jednak od formy prowadzonej terapii, terapeuci zgodni są w jednej kwestii, skuteczność jej zależna jest od zaangażowania rodzica, całego środowiska Twojego dziecka, a logopeda pełni jedynie rolę koordynatora terapii. Zabawa z przedmiotami dźwiękotwórczymi Praca logopedy z dzieckiem w przypadku mocno nasilonych zaburzeń w MW może zacząć się od zabawy przedmiotami dźwiękotwórczymi. Logopeda obserwuje uważnie zmiany w zachowaniu dziecka, ewentualnie wycofując się z proponowanych aktywności i przechodzi do kolejnych etapów swobodnego mówienia. Technika drabiny Jest też druga technika stosowana w terapii mutyzmu dziecięcego. Technika drabin. Polega ona na tym, że wraz z dzieckiem ustala się zadania werbalne do wykonania na kolejnych szczeblach drabiny. Przykładowo na szczebelku drabiny nr: policzmy do trzech, wymieniamy 3 kolory (obojętnie jakie), udzielenie odpowiedzi werbalnej tak/nie na jedno pytanie. Zadania na każdym kolejnym szczebelku powinny być co raz trudniejsze. W przypadku starszych dzieci warto dać im możliwość samodzielnego zaproponowania kolejnych zdań. Trzeba dać dziecku samodzielny wybór podejmowanej aktywności. Daje mu to poczucie sprawstwa, pozwala przejąć kontrolę oraz zmniejsza odczuwalny dystans i lęk przed logopedą. Etapy terapii swobodnego mówienia Bardzo ciekawe etapowe rozwiązanie w swobodzie w mówieniu znalazły brytyjskie specjalistki Johnson i Wintgens na początku XXI wieku. Zaproponowały dziesięć etapów swobodnego mówienia, „od milczenia do mówienia swobodnego”, w których każdy kolejny etap przybliża co raz bardziej do celu. Dziecko na etapie nr: nie bierze udziału w badaniu poprzez zabawę. Nie wykazuje żadnej aktywności. NIEWERBALNIE współdziała podczas zabawy komunikuje się gestem, mimiką, AAC wydaje NIEWERBALNE dźwięki podaje RODZICOWI odpowiedź WERBALNĄ w obecności osoby, z którą nie rozmawia. wypowiada pojedyncze zwroty twierdzące i/lub przeczące. wypowiada się w obecności znanej osoby, z którą wcześniej nie rozmawiało pod warunkiem, że nie słyszy go nikt inny. odzywa się do wielu osób. odzywa się w różnych sytuacjach swobodnie posługuje się mową werbalną w wielu miejscach i różnymi osobami. Rola rodzica w terapii i diagnostyce mutyzmu dziecięcego Musisz zapamiętać, że jako rodzic pełnisz niezwykle istotną rolę w przebiegu etapów terapii swojego dziecka z mutyzmem wybiórczym. Niezwykle ważne w terapii MW jest dobra relacja nie tylko z dzieckiem, ale także wszystkimi członkami zespołu terapeutycznego. Kluczem do sukcesu jest właściwa diagnoza. Tym zajmują się specjaliści, których Ty również możesz wspomóc poprzez dostarczanie odpowiednich narzędzi diagnostycznych. Do narzędzi diagnostycznych, które możesz dostarczyć możemy zaliczyć: kwestionariusz wywiadu i obserwacji dziecka dla Ciebie drogi rodzicu! nagrania audiowizualne stanowiące dowód, że w komfortowej sytuacji dziecko porozumiewa się w swobodny sposób zarówno z rodzicem, bliskimi, jak i rówieśnikami. Klucz do sukcesu to także: wiedza specjalistów (odpowiednie kompetencje i doświadczenie zawodowe w pracy z dziećmi z MW). terapia dostosowana do potrzeb i możliwości dziecka, cierpliwość (w stosunku do dziecka wszystkich członków uczestniczących w etapach terapii, a także samego dziecka do siebie), empatia, pokora, wzajemny szacunek. Cel w terapii logopedy z dzieckiem z MW Celem w terapii jest uzyskanie przez dziecko z mutyzmem wybiórczej osiągnięcie swobody komunikacyjnej we wszystkich miejscach oraz ze wszystkimi osobami, a także zniesienie presji na mówienie. Czas trwania terapii dziecka z mutyzmem wybiórczym Czas trwania terapii logopedycznej w każdym aspekcie zaburzeń w komunikacji w tym mutyzmu wybiórczego, czy też wad wymowy, jest uwarunkowana od stopnia nasilenia zaburzeń, zgodności podejmowanych działań terapeutycznych z potrzebami dziecka, a także stopnia zaangażowania rodziców i środowiska. Zdarzają się przypadki, w których dla osiągnięcia sukcesu terapeutycznego wystarczy jedynie kilka/kilkanaście spotkań oraz wdrożenie drobnych zmian w sposobie angażowania dziecka w aktywności w grupie. Niekiedy jest to proces powolny, długotrwały, żmudny, w który wpisany jest regres wynikający z przerw uczęszczania na zajęcia terapeutyczne. Terapię można uznać za zakończoną kiedy mowa nie jest obarczona lękiem, a dziecko rozmawia swobodnie ze wszystkimi, we wszystkich miejscach i sytuacjach. Ukończyłam studia na wydziale filologicznym Uniwersytetu Łódzkiego. Jestem magistrem logopedii z audiologią. Praca z dziećmi jest moją pasją, w której bez przerwy się realizuję i doszkalam. Posiadam doświadczenie w terapii indywidualnej, zajęciach grupowych oraz w pracy z dziećmi autystycznymi. Przeczytaj więcej o mnie lub skontaktuj się ze mną 🙂
Gdy dziecko przestaje mówić w niektórych sytuacjach, np. w szkole lub przedszkolu, jednocześnie w domu komunikując się bez problemów, możemy podejrzewać mutyzm wybiórczy. Najprościej tłumacząc, możemy podać dość popularny przykład: dziecko w domu nie ma problemów z mówieniem, a w przedszkolu milknie. W takich sytuacjach często myśli się o nieśmiałości dziecka i rodzice nie doszukują się nieprawidłowości. Najczęściej mutyzm ma podłoże psychologiczne i ma związek z lękiem, a nawet fobią. Diagnoza jest trudna i wymaga w pierwszej kolejności wykluczenia zaburzeń słuchu oraz neurologicznych przyczyn zaburzeń mowy. Kolejnym krokiem jest wyłączenie poważniejszych trudności w wymowie, takich jak jąkanie, autyzm, opóźnienie umysłowe, czy uszkodzenie ośrodków mowy. Zaburzenia mowy, jak np. jąkanie jest jedynie cechą towarzyszącą, a nie przyczyną zaburzenia. Dzieci z mutyzmem selektywnym funkcjonują zazwyczaj w normie intelektualnej i rozwojowej. Potrafią mówić, mogą być bardzo gadatliwe w wybranym przez siebie otoczeniu – najczęściej w domu rodzinnym. Może się jednak zdarzy, że bliskie osoby dziecka, np. dziadkowie mogą nawet nie usłyszeć jego głosu. W pewnych sytuacjach dzieci z mutyzmem mogą być radosne i chętnie angażować się w zabawy, natomiast nie mogą wydobyć z siebie głosu lub tylko szepczą. Mówienie wiąże się z odczuwaniem wysokiego poziomu lęku przed którym dziecko się broni i wybiera komunikację za pomocą gestów, mimiki i pisma. W sytuacjach społecznych dzieci z mutyzmem mają uczucie ściśniętego gardła, które nie pozwala im zabrać głosu. Z tego powodu mogą unikać uczestniczenia w zajęciach grupowych – szczególnie jeśli wiążą się one ze spotkaniem nowych osób. Gdy dziecko z mutyzmem wybiórczym spotyka nowo poznaną osobę, może stać nieruchomo lub unikać kontaktu wzrokowego. Może występować niechęć do nowych smaków, potraw, niechęć do zmian. Każda niezapowiedziana zmiana to dodatkowy stres który wzmaga lęk. Dzieciom jest dużo łatwiej nawiązać relacje w kameralnej atmosferze i w otoczeniu rówieśników. Objawy mutyzmu mogą mieć różne natężenie. Wyróżnia się: mutyzm ciężkiego stopnia – dzieci nie są w stanie mówić w przedszkolu/szkole, nie odzywają się w ogóle do większości osób; mogą zwracać się na placu zabaw do dzieci, ale nie mówią do nich w klasie, gdzie mogą być słyszane przez inne osoby. mutyzm lekkiego stopnia – dzieci mówią ciszej niż inni, nie zawsze milczą w szkole: mogą sygnalizować swoją obecność, np. rozmawiać z jednym nauczycielem, natomiast z innymi już niekoniecznie; nie inicjują swobodnej rozmowy z innymi, niechętnie utrzymują kontakt wzrokowy. Zarówno dzieci z lekką postacią mutyzmu, jak i dzieci z ciężką postacią wymagają takiej samej terapii i wsparcia w środowisku domowym i szkolnym. Mutyzm wybiórczy nie dotyczy sporadycznych sytuacji. Jest stały w czasie. Dotyka częściej dziewczynek niż chłopców. Trudności najczęściej pojawiają się między 3 a 5 rokiem życia. Nieleczony mutyzm z czasem może się utrwalić . Jeśli dziecko nie otrzyma pomocy terapeutycznej, może dojść do wniosku, że nikt go nie rozumie. W efekcie tego możliwe jest, iż dziecko wybierze izolowanie się. Terapia polega na budowaniu poczucia wartości i bezpieczeństwa, a także pracy nad obniżeniem lęku dziecka. Praca terapeutyczna zaczyna się od komunikacji niewerbalnej, następnie dźwięków i szeptu, a na końcu głośnych słów. Należy dać dziecku jak najszerszą możliwość wyrażania trudnych uczuć oraz lęku w danej sytuacji poprzez rysunek. Tłumienie uczuć powoduję ich kumulację. Uczucie wyrażone staje się łatwiejsze do zniesienia. W sytuacji, gdy dziecko wyraża swój lęk mówiąc o nim bądź rysując, konfrontuje się ze swoimi uczuciami. Zaczyna lepiej rozumieć siebie. Dziecko zapytane o to, dlaczego nie mówi, często nie udzieli nam odpowiedzi. Dla rozwoju komunikacji ogromne znaczenie ma relacja terapeuty z dzieckiem. Kolejnym bardzo ważnym czynnikiem w terapii jest wyposażenie rodziców w umiejętności i narzędzia służące do pracy z dzieckiem. Rodzic jako najlepszy ekspert od swojego dziecka będzie gotowy udzielić mu wsparcia w każdej sytuacji. Wczesna diagnoza daje większe szanse na leczenie, ponieważ mutyzm jest bardziej podatny na terapię w początkowej fazie. Pamiętajmy o tym, kiedy zaobserwujemy pierwsze niepokojące objawy, warto skonsultować je ze specjalistą. Psycholog dzieci będzie odpowiednią osobą do tego, by rozwiać nasze wątpliwości. Bibliografia Mutyzm wybiórczy Maggie Johnson, Alison Wintgens Bystrzanowska M. Mutyzm wybiórczy . Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów Przyjmuję pacjentów stacjonarnie w ramach wizyt prywatnych „psycholog warszawa” lub online w ramach wizyt „psycholog online„ Śledź nas na Facebooku i na Instagramie!
Terapia dziecka z mutyzmem wybiórczym – pytania i odpowiedzi. Poniżej odpowiedzi na najważniejsze pytania i odpowiedzi dotyczące terapii dziecka z mutyzmem wybiórczym. 1. Gdzie terapia mutyzmu
OPIS I ANALIZA PRZYPADKU ROZPOZNANIA I ROZWIĄZANIA PROBLEMU EDUKACYJNEGO I WYCHOWAWCZEGOW swojej pracy staram się rozwijać i wspierać optymalny rozwój moich wychowanków. Cieszę się, kiedy dzieci w harmonijny sposób rozwijają swój potencjał. Jednak to praca z dziećmi przejawiającymi różnego typu trudności przynosi mi ogromną satysfakcję. Nie ma bowiem dla nauczyciela większego sukcesu, niż przynosząca efekty, udzielona pomoc w przypadku wystąpienia problemu edukacyjnego bądź problemuK. jest dzieckiem , które zwróciło moja uwagę już od pierwszychdni w przedszkolu z kilku względów. Po pierwsze dziewczynka w ogóle się nie odzywała, unikała kontaktu wzrokowego, po drugie nie sygnalizowała swoich potrzeb, po trzecie mechanicznie wykonywała polecenia nie budziło to moich obaw. Uważałam, iż jest to spowodowane nieśmiałością i wejściem w nowe środowisko, jednak po pierwszych miesiącach pobytu dziecka w przedszkolu nic nie zmieniło się w zachowaniu dziewczynki. Nie odzywała się, najczęściej siedziała przy stoliku bądź na dywanie, nie bawiła się z dziećmi. Z rozmowy z rodzicami wynikało, że w domu jest zupełnie inną dziewczynką, pełna życia i i dynamika problemuW rozmowie z mamą zebrałam informacje o środowisku domowym i rozwoju psychofizycznym K. K wychowuje się w pełnej rodzinie. Jest drugim z trojga dzieci : ( R . Z informacji od mamy wynikało iż czas ciąży przebiegał bez najmniejszych zakłóceń, podobnie jak jej dalszy rozwój. Niepokój mamy budzi tylko fakt nadmiernej jej zdaniem nieśmiałości dziecka w stosunku do obcych osób. W domu rodzinnym K. rozmawia tylko z najbliższymi: mamą, tata, babcia , siostrą. Nie nawiązuje kontaktu słownego i wzrokowego z ciociami wujkami czy sąsiadkami, których widuje dość często. Po rozmowie z mamą oraz dwumiesięcznej obserwacji dziecka objęłam K. pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu w postaci zajęć z psychologiem oraz zasugerowałam dodatkowe badanie w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Przedszkolny psycholog po przeprowadzeniu badań stwierdził u dziecka mutyzm wybiórczy/selektywny. Literatura fachowa określa mutyzm - jako zahamowanie wypowiadania się (zarówno spontanicznego jak i w odpowiedzi na pytania) przy braku uszkodzenia jakiejkolwiek ze struktur biorącej udział w tej czynności; objaw niektórych chorób psychicznych. [Encyklopedia PWN - 1994]. Mutyzm wybiórczy należy do grupy zaburzeń w funkcjonowaniu emocjonalnym i społecznym – dotyczącym zachowania i emocji, podobnie jak jąkanie i mowa bezładna. Rozpoczynają się zwykle w dzieciństwie lub wieku młodzieńczym (Jastrzębowska 2005).Jest to złożony problem należący do grupy zaburzeń lękowych. Charakteryzuje się tym, że dzieci nie mówią w wybranych sytuacjach społecznych, podczas gdy poza nimi komunikują się zgodnie z normą rozwojową. Dzieci te potrafią mówić, gdy otoczenie jest sprzyjające, bezpieczne i niestresujące. Mogą współwystępować nieznaczące dla komunikacji wady artykulacji. Nie obserwuje się poważnych wad anatomicznych aparatu mowy, stanowiących przyczynę niemożności mówienia. Znaczenie problemuProblem dziewczynki był istotny , ponieważ wpłynął negatywnie na jej adaptacje w grupie. Obserwowała jedynie inne dzieci. Przyswajanie wiedzy było w jej przypadku bardzo zminimalizowane. Dziewczynka była biernym uczestnikiem wszystkich zajęć. Jej izolacja była przyczyną dyskomfortu dla niej, pozostałych dzieci i dla zaplanowane działania powinny przyczynić się do poprawy funkcjonowania K. w przedszkolu, grupie rówieśniczej i pomóc jej w osiągnięciu sukcesu w pozytywna:- dobra współpraca z K. i jej rodzicami;- wzrost poczucia własnej wartości;- poprawa umiejętności komunikowania się;- poprawa funkcjonowania w grupie rówieśniczej;- optymalny rozwój negatywna:- brak współpracy z dzieckiem j jego rodzicami;- utrata poczucia własnej wartości;- unikanie sytuacji związanych z komunikowaniem się i wypowiadaniem;- zaburzenia w rozwoju emocjonalnym;- zaburzenia w rozwoju emocjonalnym;- izolacja w grupie rówieśniczej;- pogłębianie istniejących problemów;- nieosiągnięcie sukcesów w przyszłym życiu zawodowym i osobistymPropozycje rozwiązania problemuCele:Ułatwienie dziecku komunikowanie się z dorosłymi i rówieśnikami;Nauczenie radzenia sobie z trudnymi emocjonalnie sytuacjami;Zadania: - częsty i efektywny kontakt z rodzicami dziewczynki;- efektywna współpraca z rodzicami;- systematyczna praca rodziców w domu;- zachęcenie rodziców do korzystania z pomocy specjalistów z poradni psychologiczno-pedagogicznej;- udział dziecka w zajęciach z psychologiem przedszkolnym;- ustawiczna praca nad umiejętnościami komunikowania się z wykorzystaniem pacynek, kukiełek, za którymi dziecko może się „schować”;- opracowanie indywidualnego planu pracy;- stosowanie wzmocnień pozytywnych i gratyfikacji, szczególnie słownej ukierunkowanej na nagradzanie nawet najdrobniejszych osiągnięć;- budowanie wiary we własne możliwości dziecka;- zajęci i zabawy integrujące oddziaływańZaplanowane działania wdrażałam w następujący sposób. Pierwszym etapem była rozmowa z mamą dotycząca zapoznania z zauważonymi przeze mnie trudnościami dziecka. Zaproponowałam współpracę w celu stworzenia wspólnego frontu działań wobec K. Bez wsparcia nauczycieli, rodziców i specjalistów dziewczynka nie będzie w stanie przezwyciężyć swoich problemów. Zaproponowałam objecie K. pomocą psychologiczno-pedagogiczną w formie zajęć z psychologiem, na które mama wyraziła zgodę. Za zgodą mamy systematycznie prowadziłam indywidualne zajęcia z dzieckiem w oparciu o Indywidualny Plan Pracy na terenie placówki mające na celu zniwelowanie występujących trudności i wyrównać szanse edukacyjnych dziecka. Przekazywałam także rodzicom wskazówki do pracy z dzieckiem w indywidualne objęły następujące działania: - ćwiczenia oddechowe mające na celu pogłębienie oddechu, wydłużenie fazy wydechowej, naukę oddychania nosem np.: dmuchanie baniek mydlanych, dmuchanie w balonik itp.;- ćwiczenia słuchowe - zabawy rymami;- zabawy sylabami (wyklaskiwanie słów sylabami ,czytanie sylab, wyrazów ruchem warg-bezgłośnie i szeptem) ;-zabawy przy muzyce;-powtarzanie po nauczycielu wyrazów - poruszając ustami bezgłośnie, szeptem;- zabawy z wykorzystaniem pacynek, kukiełek, maskotek- gry edukacyjne rozwijające umiejętność logicznego myślenia,- zabawy pantomimiczne- swobodną ekspresję oddziaływańW efekcie wdrożonych przez mnie działań oraz współpracy rodziców w znacznym stopniu potwierdziła się prognoza pozytywna. W pierwszym roku intensywnej wspólnej na linii dziecko-nauczyciel-psycholog – rodzice pracy udało się wypracować z K. system sygnalizowania potrzeb fizjologicznych oraz utrzymywania krótkiego kontaktu wzrokowego. Opracowałam prosty system zadawania pytań wymagający tylko przytakiwania bądź zaprzeczania ruchem głowy. Na forum grupy unikałam kierowania pytań bezpośrednio do dziecka, aby dodatkowo jej nie stresowań i nie powodować niekomfortowej psychicznie sytuacji. Pracując z K. indywidualnie w osobnej sali byłam w stanie uzyskać jednowyrazową wypowiedz. W drugim roku szkolnym po konsultacji z psychologiem i rozmowie z rodzicami dziecka włączyłam do zajęć w grupie, podobnie jak psycholog ulubioną bajeczkę K. jaką jest Masza. Starałam się tak organizować zajęcia na forum grupy tak aby K. mogła zobaczyć, że inne dzieci lubią to samo co ona. Powolutku następowała poprawa sytuacji dziecka w grupie. K. zaczęła najpierw wyrazami a potem krótkimi zdaniami porozumiewać się z rówieśnikami w grupie podczas swobodnej aktywności. Nadal unikała jednak wypowiedzi kierowanych do nauczyciela. Z wykorzystaniem ulubionej pacynki dziewczynki przypominającej bohaterkę ukochanej bajki K. zaczęła pokonywać lęk przed wypowiadaniem się i udzielała krótkich odpowiedzi na zadawane pytania czy też wyrazami opisywała obrazek. Obecnie K. dzieckiem 5-letnim, które nie ma istotnych kłopotówz wypowiadaniem się na tle grupy. Chętnie bierze udział z różnych proponowanych formach aktywności, wypowiada się na forum grupy, wprawdzie robi to bardzo cichutko, ale jej wypowiedzi są logiczne i poprawne pod względem gramatycznym. W bieżącym roku samodzielnie zgłosiła się do recytacji wiersza z okazji wystawianej Jasełki czy też Dnia Babci i Dziadka, co spotkało się z ogromnym wzruszeniem bliskich dziecka, ale także mnie jako nauczycielki, która całym sercem wspiera K. w jej trudnej drodze przełamywania Encyklopedia PWN – 1994r• Jastrzębowska G., Zaburzenia rozwoju mowy i języka – terminologia i kategoryzacje stosowane w krajach zachodnich, w; red. T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska ,Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, Opole 2005, s. 343;• Ołdakowska-Żyłka Barbara, Grąbczewska-Różycka Katarzyna: „ Mutyzm wybiórczy – dzieci uwięzione w ciszy”, Oficyna MM, 2016;• Stasiak Milena : „Mutyzm wybiórczy – zaburzenie mowy o podłożu lękowym” Styczek I.: ,Logopedia, PWN, Warszawa 1983, s. 422
Y4xFyAC. dziecko z mutyzmem wybiórczym w przedszkolu
